مروری بر وضعیت نشریات علمی كشور در سالی كه گذشت؛
نشریات علوم انسانی بیشترین تعداد و کم ترین استنادات
نقشه: بررسی آمار و گزارش های انتشار یافته درباره نشریات علمی کشور، حاکی از این است که نشریات علوم انسانی با وجود تعداد زیاد، وضعیت مناسبی از نظر میزان استناد و همین طور نمایه سازی بین المللی ندارند.
به گزارش نقشه به نقل از ایسنا، نشریات علمی محل انتشار نتایج تحقیقات پژوهشگران برای آگاهی دیگر محققان از آخرین دستاوردهای علمی هستند و نقش مهمی در پویایی جامعه علمی دارند.
در حال حاضر حدود هزار و ۷۷۰ نشریه علمی در ایران درحال فعالیت هستند. هزار و ۳۰۹ عنوان از این نشریات زیر نظر وزارت علوم ارزیابی و رتبه بندی می شوند و ۴۶۱ مورد هم نشریات علوم پزشکی هستند که زیر نظر وزارت بهداشت قرار دارند.
بر اساس آخرین آمار؛ از بین نشریات ارزیابی شده توسط دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، ۹۴ نشریه دارای رتبه «بین المللی»، ۱۱۷ نشریه رتبه «الف»، ۹۱۹ نشریه رتبه «ب»، ۱۶۳ نشریه رتبه «ج» و ۱۶ نشریه هم دارای رتبه «د» هستند.
ارزیابی این نشریات، بر مبنای ۶ شاخص «انتشار بموقع و ضوابط آئین نامه نشریات»، «داشتن وبگاه استاندارد، زیرساخت ها و اطلاعات شناسنامه ای نشریه»، «رعایت آیین نگارش، ساختار و کیفیت مقالات»، «رعایت فرایند پذیرش مقالات و داوری تخصصی»، «وضعیت نشریه در نمایه های استنادی، تخصصی و اجتماعی» و «به کارگیری مقررات و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری برای رعایت اخلاق علمی نشر و پیشگیری از بروز تخلفات علمی» انجام می شود. از بین این ۶ شاخص، شاخص «رعایت آیین نگارش، ساختار و کیفیت مقالات» بیشترین امتیاز و شاخص «رعایت فرایند پذیرش مقالات و داوری تخصصی»، کم ترین امتیاز را دارد.
این نشریات بر مبنای موضوع، به ترتیب در ارتباط با گروه علوم انسانی، فنی و مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم پایه، هنر و معماری و دامپزشکی هستند و نزدیک به ۶۰ درصد از کل نشریات، در ارتباط با حوزه علوم انسانی است.
در میان نشریات وزارت علوم، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه تهران و دانشگاه فردوسی مشهد، بیشترین تعداد نشریات را دارند و بیشتر از ۶۰ درصد از نشریات به صورت فصل نامه منتشر می شوند.
در هفت سال قبل و از سال ۱۳۹۳ تا سال ۱۴۰۰ نشریات علمی وزارت علوم، از نظر تعداد بیشتر از ۳۰ درصد افزوده شده اند.
در این میان بیشتر از ۱۳۰۰ عنوان نشریه زیر نظر وزارت علوم، در سال ۱۴۰۰ نشریه دارای نمایه های بین المللی اسکوپوس، ESCI و JCR هستند.
وضعیت نشریات علوم پزشکی کشور
همان طور که پیشتر مطرح شد؛ ۴۶۱ نشریه ایرانی، در حوزه علوم پزشکی فعالیت می نمایند و زیر نظر وزارت بهداشت ارزیابی می شوند. از بین این نشریات، ۳۷۶ نشریه انتشار به هنگام دارند، ۴۲ نشریه با یک شماره تاخیر و ۱۹ نشریه هم با دو شماره تاخیر منتشر می شوند و ۱۴ نشریه هم با سه شماره تاخیر یا بیشتر، منتشر می شوند. انتشار اغلب این نشریات به صورت فصل نامه است. از بین این نشریات، صاحب امتیاز ۵۷ نشریه، انجمن های علمی و صاحب امتیاز ۳۳۹ نشریه، دانشگاه ها هستند.
بر اساس داده های پایگاه نشریات علوم پزشکی کشور، ۱۷۰ نشریه دارای نمایه اسکوپوس، ۹۴ نشریه دارای نمایه ISI و ۷۸ نشریه دارای نمایه پابمد هستند. همینطور ۴۰ نشریه هم در هر سه پایگاه معتبر بین المللی نمایه می شوند.
راه اندازی پایگاه «رایمگ»
با عنایت به ضرورت یکپارچگی و تمرکز در فرآیندهای مربوط با نشریات، در بهمن ماه ۱۴۰۰، پایگاه «رایمگ» توسط مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) به راه افتاده است. در این سامانه تمام فرآیندهای در رابطه با نشریات (از ارسال مقاله توسط نویسنده تا چاپ نشریه) به صورت متمرکز انجام می شوند.
این سامانه تمام نشریات علمی کشور در حوزه های مختلف موضوعی را در بر می گیرد و با استفاده از گزارشات متنوع موجود در سطح مدیریت آن، امکان تجزیه و تحلیل روند انتشارات نشریات علمی کشور وجود دارد و در شناخت مسائل و اعمال سیاستگذاری ها در جهت ارتقای کمی و کیفی انتشارات نشریات علمی کشور کمک می نماید.
جایگاه نشریات علمی ایرانی در جهان
بررسی ها حاکی از این است که نشریات علمی از نظر کمی رشد خوبی داشته اند، ولی از نظر بین المللی، جایگاه نشریات ایرانی مناسب نمی باشد و یکی از برنامه های وزارت علوم و وزارت بهداشت کوشش برای افزایش نمایه سازی نشریات ایرانی در پایگاه های معتبر بین المللی است.
به قول دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزیر علوم؛ در جهت تحقق مرجعیت علمی ایران در دنیا، نمایه سازی بین المللی مجلات علمی و پژوهشی در دستور کار وزارت علوم قرار گرفته است و در این راستا بخشنامه تشویق سردبیران و مدیران نشریات علمی برای نمایه کردن بین المللی نشریات علمی ابلاغ گردیده است.
همچنین عنوان شده که برای مجلاتی که بتوانند جزو نشریات کیفی چارک اول (Q1) قرار گیرند، تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شده است. صالحی عنوان کرده که امکان نمایه سازی مجلاتی که به زبان فارسی منتشر می شوند هم وجود دارد و قرار بر این است که کمیته ای برای نمایه سازی در وزارت علوم تشکیل گردد. همینطور برای مدیران مسؤول و سردبیران نشریاتی که در پایگاه های WOS و اسکوپوس نمایه می شوند، پایه تشویقی تعلق خواهد گرفت.
دکتر یونس پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت هم در این خصوص گفته است: به جای این که مجله جدید تاسیس و راه اندازی شود، باید کیفیت همین مجلات موجود بررسی شود و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری به عمل آید و سپس با تکیه بر کیفیت مجلات دیگر یاری نماییم تا آنها در سطح بین المللی مطرح شوند. بدون تردید به مقاله و چاپ آن در نشریات و طرح های تحقیقاتی و پژوهشی احتیاج داریم، ولی باید از این مرحله عبور نماییم و پژوهشها را به سمت رفع نیاز کشور و رسیدن به ثروت ملی هدایت نماییم.
کاهش استنادات نشریه های ایرانی
در آخریش گزارش سامانه «نما» که به بررسی امتیاز استناد نشریات ایرانی پرداخته، آمده است که ایران از نظر تعداد نشریات دارای نمایه WOS در میان کشورهای منطقه رتبه دوم را بعد از ترکیه دارد. همینطور در ایران ۲۱۶ نشریه دارای نمایه «اسکوپوس» هستند که میزان آن ۱۹ عنوان بیشتر از سال پیش است.
از نظر میانگین امتیاز استنادی، امتیاز نشریات ایرانی نسبت به سال قبل کاهش داشته است. همینطور نشریات ایرانی در رتبه بندی سکیمگو (سایمگو) هم پنج عنوان کاهش داشته و در جایگاه دوم منطقه بعد از ترکیه قرار دارد.
در این گزارش در مورد امتیاز استنادی این نشریات عنوان شده که میانگین امتیاز استنادی نشریه های ایرانی ۱.۱۷ بوده که در مقابل اندازه سال پیش (۱.۲۳) کاسته شده است. افزون بر این، گزارش نشان داده است که میانگین شاخص «اسنیپ» نشریه های ایرانی ۰.۵۳ است. همچنین، ۲۰۶ نشریه ایرانی هم در سیاهه رتبه بندی نشریه های «سکیمگو» دیده می شوند که پنج عنوان در مقابل گزارش سال پیش افت داشته است و بر این پایه، ایران در جایگاه دوم کشورهای منطقه بعد از ترکیه جای دارد.
تعداد زیاد نشریات علوم انسانی و استنادات کم آن ها
یکی از برنامه های وزارت علوم، نمایه سازی ویژه نشریات علوم انسانی است. چون که نشریات علوم انسانی حدود ۴۳ درصد از کل نشریات ایرانی و بیشتر از ۶۰ درصد از نشریات وزارت علوم را شامل می شوند. ولی با وجود تعداد زیاد این نشریات، آنها سهم کمی از استنادات را به خود اختصاص می دهند.
دکتر احمد شعبانی، عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم در این خصوص ضمن اشاره به استنادات بسیار پایین مقالات علوم انسانی در ایران، اظهار داشت: مستندات علمی ما نشان داده است که پژوهشگران علوم انسانی علیرغم اینکه از نظر جمعیت در ایران زیاد هستند؛ ولی استنادات آنها بسیار پایین است و باید به این مورد توجه گردد. متوسط استناد حدود ۱.۳۴ است که در نقشه جامع علمی کشور برای سال ۱۴۰۴، میزان ۱۵ در نظر گرفته شده است.
معاون پژوهشی وزیر علوم درباره این مورد عنوان کرده که به علت تعداد زیاد نشریات علوم انسانی، قرار بر این است که این نشریات به صورت ویژه نمایه سازی شوند تا علاوه بر حفظ جایگاه بین المللی، اثرگذاری بیشتری در این عرصه در دنیا داشته باشیم.
البته باید توجه داشت که صحبت در مورد توجه به علوم انسانی، نشریات این حوزه و میزان استنادات آن، مبحث جدیدی نیست و با جستجو در پایگاه های خبری مشاهده می نماییم که این صحبت ها از سال ها پیش در مورد ضرورت نمایه سازی نشریات، بخصوص نشریات علوم انسانی وجود داشته؛ ولی تا کنون تغییر چشم گیری در این عرصه به وجود نیامده است.
منبع: نقشه
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب