راهكارهای محققان برای نجات كشور از اَبر مشكل كم آبی-۱،
سرنوشت تلخ آب های زیرزمینی در انتظار آب های ژرف؟!
به اعتقاد محققان، منابع آب کارستی با بارش ها و نفوذ آب در سنگ های آهکی و به حفرات موجود در کوه ها تأمین می شود ولی با عنایت به روند کاهش ۵۳ درصدی بارندگی کشور، دور از انتظار نیست که این منابع آب تجدیدپذیر در سایه عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی رویه، رو به زوال رود و نباید به کشف ۲ چاه آب کارست در دشت سیستان دلخوش بود.
به گزارش نقشه به نقل از ایسنا، ۲۴ درصد آب شرب ایران به علت فرسودگی شبکه و ۱۱ درصد از این منابع برای آبیاری فضای سبز، هدر می رود. تعداد استان هایی که در طبقه بندی استان ها در ایران گرفتار "تنش آبی شدید" هستند، در دو سال قبل تقریباً دو برابر شده است.
در سال ۹۲-۹۱ در ایران ۷ استان در "تنش آبی شدید"، ۲۰استان در "تنش آبی" و ۴ استان در "شرایط قابل تحمل" قرار داشتند و هیچ استانی در شرایط مرطوب یا نرمال قرار نداشت.
پایش منابع آب کشور از مهرماه تا اسفندماه سال ۹۳ نشان داده است که ۱۳ استان ایران در دسته مناطق دارای تنش آبی شدید و ۱۱ استان همچون استانهای شمالی مثل اردبیل، مازندران و گیلان در تنش آبی هستند.
در دو سال قبل ۶ استان وارد تنش آبی شدید شده و ۷ استان "بوشهر"، "خراسان جنوبی"، "سیستان و بلوچستان"، "فارس"، "کرمان"، "هرمزگان" و "یزد" در رده استانهای گرفتار کمبود آب قرار گرفته اند.
در سال ۲۰۱۳ موسسه منابع جهانی، ایران را بیست و چهارمین کشور دنیا از نظر تنش آبی معرفی نمود و اخطار داد که این کشور به شدت در خطر کم آبی قرار دارد.
اینها خبرهایی از بحران آب ایران است که از حدود ۱۰ سال قبل اعلام شده است و دلیل این تنش آبی قرار گرفتن کشور در اقلیم خشک و مدیریت ناکارآمد منابع آبی عنوان شده است.
اتخاذ مدیریت سنتی آب به بحران آب در ایران دامن زده؛ چون که سیستم های سنتی حدود ۵۰ درصد آب های آشامیدنی شهرها و روستاها را به فاضلاب تبدیل می کنند و در حالیکه فقط ۱۵ درصد ایران زیر کشت است، ۹۲ درصد آب کشور در کشاورزی مصرف می شود و تنها ۷ درصد منابع آبی به مصرف خانگی و یک درصد به مصرف صنعتی می رسد.
بر مبنای آمارهای اعلام شده کشاورزی تنها ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی را به خود مختص کرده است در حالیکه ۹۲ درصد آب کشور را می بلعد که با عنایت به استفاده از منابع آب زیر زمینی در این عرصه، وضع زیست محیطی کشور را بخصوص در استانهای مرکزی و جنوبی، وخیم تر کرده است.
طبق گزارش "اطلس ریسک های آبی"، از میان ۱۷ کشوری که نمره بین ۴ تا ۵ گرفته و با بحران های آبی بسیار شدید مواجهند، ۱۲ کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) قرار دارند.
در این رتبه بندی که برپایه نمرات "شاخص بحران آبی پایه" عرضه شده است، قطر با نمره ۴.۹۷ واحدی در رده اول کشورهایی که با بحران های آبی بسیار بالا مواجهند، قرار دارد و بعد از آن، لبنان با نمره ۴.۸۲ واحدی در رده دوم ایستاده است.
ایران با نمره ۴.۵۷ در رده سوم قرار دارد و در بین سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعتی، بخش خانگی با گرفتن نمره ۴.۶ واحدی بیشترین نقش را در این جایگاه ایران داشته است.
بر طبق این گزارش، استان البرز با گرفتن نمره کامل ۵ در شاخص بحران آبی، بحرانی ترین وضعیت را در بین تمام استانهای کشور دارد، امری که سبب شده است در بین بیشتر از ۳ هزار شهر مورد بررسی در رده ۳۴ جهانی بایستد.
بعد از البرز استانهای "قزوین"، "تهران"، "مرکزی" و "همدان" با گرفتن نمره ۴.۹۹ به صورت مشترک در رده دوم جای دارند. رتبه بندی سایر استان ها در شدت بحران های آبی در رده های پنجم تا سی ویکم به شرح زیر است:
گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، سمنان، ایلام، مازندران، لرستان، اصفهان، قم، کهگیلویه و بویراحمد، زنجان، فارس، چهارمحال وبختیاری، خوزستان، کرمانشاه، کرمان، هرمزگان، کردستان، یزد، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، بوشهر، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، گیلان و در نهایت اردبیل که با نمره ۸۶/ ۲ با کمترین شدت بحران آبی در کشور مواجه می باشد.
گزارش دیگری از جانب مرکز پژوهش های مجلس، عرضه شده که در آن تنش آبی استانهای "اصفهان"، "هرمزگان"، "سیستان و بلوچستان"، "اردبیل"، "فارس"، "مرکزی" و "خراسان رضوی" تاکید شده و درصد پُرشدگی مخازن سدهای کشور به میزان ۵۸ درصد اعلام شده است.
ترکیب این دو موضوع، زنگ خطر کم آبی امسال و سال های بعد را به صدا درآورده است.
این تنش آبی، پیامدهایی چون فرونشست زمین را به دنبال داشته است که به اعتقاد محققان از ۳۱ استان کشور، ۲۹ استان و همه دشت های کشور در خطر پدیده فرونشست قرار دارند.
اکنون که ساکنان این سرزمین با بحران کم آبی بخصوص در فصول گرم سال مواجهند، محققان از وجود آب های کارستی سخن می گویند که به قول بعضی از آنها باز به علت نبود مدیریت این منابع از مرزهای شمالی کشور به کشورهای همجوار درحال مهاجرت هستند.
تلاش برای یافتن دُر نایابی به نام "کارست"
"کارست" پدیده ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره ها و غارها، در سطح و در زیر سطح زمین وجود دارد. علت ایجاد آن به وجود شکستگی ها و قابلیت انحلال توده سنگ مربوط می شود که در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی می تواند شکل بگیرد.
بیشتر از ۱۱ درصد از سطح کل کشور متشکل از واحدهای سنگی کربناته است که این سنگ ها در اثر درز و شکاف و انحلال در طول زمان زمین شناسی دارای فضاهای خالی و حفره هایی می شوند که به این پدیده "کارست" و به آبی که درون این سنگ ها جمع می شود، "آب کارستی" یا آب های ژرف می گویند.
بیشتر از ۲۵ درصد جمعیت جهان یا مستقیماً بر روی مناطق کارستی زندگی و یا آب آشامیدنی مورد نیاز خویش را از منابع کارستی تأمین می کنند که برخلاف میزان دارایی آب های سطحی، ایران و کشورهای دیگر مانند چین، امریکا، اتریش و صربستان جزو کشورهای بسیار مستعد از لحاظ پتانسیل آب های کارستی هستند.
بسیاری از کشورهای دارای آب کارست، ۳۰ تا ۴۰ درصد از مصارف آب آشامیدنی خویش را از آب های کارستی تأمین می کنند تا بتوانند از مزایای استفاده از این آب ها چون تأمین آب آشامیدنی، کاهش افت تراز آب در آبخوان ها و دستیابی به آب های تجدیدپذیر با کیفیت مناسب از نظر شیمیایی دست یابند.
حالا استان "سیستان و بلوچستان" بعنوان نمادی از بحران تنش آبی برای تمام فصول سال، مثال زدنی شده است؛ خشک شدن بستر دریاچه هامون به علت خشکسالی های پیاپی و عدم ورود حقابه ایران از راه رودخانه هیرمند از جانب کشور افغانستان سبب شده تا مردم این استان با افزایش دما به علت گرمایش زمین، با بحران کم آبی هم مواجه باشند؛ بحرانی که به چالش های زیست محیطی همچون فرونشست زمین و طوفان های ریزگرد منجر گردیده است.
برای خروج از این بحران دو راهکار "مدیریت مصرف آب" و "معرفی منابع جدیدی آبی" وجود دارد که در شرایط نبود آب، سخن گفتن از مدیریت مصرف آب شاید ساده باشد ولی کار ساز و مشکل گشا نخواهد بود.
بر این اساس از جانب محققان سازمان زمین شناسی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطالعات وسیعی در زمینه شناسایی منابع آب کارست انجام شده است که در نهایت معاونت علمی با همکاری شرکتهای دانش بنیان موفق به شناسایی آب های ژرف در دشت سیستان شدند.
در این مطالعات با حضور متخصصان و بر مبنای به روزترین استانداردهای روز دنیا، موفق به کشف منابع آب کارستی در استان سیستان و بلوچستان شدند و متعاقب آب چاه ۱ سیستان با عمق ۳ هزار متری حفر شد. این چاه امکان تولید ۱۵۰۰ متر مکعب آب در روز را دارد.
بعد از اجرای عملیات این چاه، این گروه در اواخر سال ۱۳۹۸ عملیات حفر چاه ۲ سیستان در نزدیکی چاه ۱ را آغاز کردند و در مدت ۲ ماه فعالیت در عمق ۱۸۸۰ متری به چاه "آرتزین" رسیدند. این موفقیت، امکان آزمایش، تولید و ارزیابی دقیق تر مخزن شناسایی شده را برای محققان فراهم نموده است.
در چاه آرتزین، آب با فشار در ارتباط با موازنه آب های ساکن (فشار هیدروستاتیک) مجبور به بالا آمدن از دهانه چاه می شود، بدون این که احتیاج به وارد آوردن نیرویی دیگر باشد. این فشار به دلیل مخرج چاه است که در عمقی زیر سطح منبع آب قرار دارد.
طبق گزارش های انتشار یافته چاه ۲ سیستان امکان تولید ۵ هزار متر مکعب آب را دارد.
آب کارستی از رؤیا تا حقیقت
حالا رؤیای یافتن و کشف منابع آب جایگزین با نام آب کارستی در کشور به حقیقت تبدیل گشته است.
به قول دکتر علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، آب کارست منابع آبی هستند که بیشتر در سنگ های آهکی و کوه وجود دارند، و اگر برداشت بی رویه از آن صورت گیرد در نهایت خشک می شود، ولی با بارندگی، آب از راه منافذ به حفرات موجود در کوه ها وارد می شود و باردیگر این منابع آبی احیا خواهند شد.
ولی در شرایطی که ایران در کمربند خشک کره زمین قرار دارند، همواره با کاهش بارندگی مواجه می باشد، بگونه ای که بنا بر اعلام رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، میزان بارش ها از آغاز مهر ماه سال قبل تابحال در استانهای پربارشی مانند گیلان و مازندران به ترتیب حدود ۲۳ و ۱۷ درصد کاهش داشته است. اوضاع در نوار شرقی کشور هم بدتر است، چون استانهای گلستان ۳۸ درصد، سمنان ۳۹ درصد، خراسان رضوی ۴۷ درصد، خراسان جنوبی ۴۶ درصد و خراسان شمالی ۳۶ درصد کم بارشی داشته اند.
در تهران هم از آغاز سال آبی تابحال ۲۱۱.۴ میلی متر بارش داشته است که این میزان نسبت به نرمال، ۴۴ میلی متر کمتر است. این یعنی در این استان با کاهش ۱۷ درصدی بارش ها مواجه هستیم.
به صورت کلی شرایطی بحران و تنش آبی در استانهای کشور بالا گرفته است، بگونه ای که به قول صادق ضیائیان مدیرکل پیشبینی و اخطار سازمان هواشناسی، میزان بارش باران در کل کشور نسبت به مدت مشابه قبل ۵۳ درصد کاسته شده و نسبت به مدت بلندمدت ۵۲ ساله حدود ۳۸ درصد کمتر شده است.
بر مبنای آمارهای انتشار یافته از جانب سازمان هواشناسی وضعیت بارش استانهای کشور از آغاز سال آبی جاری تا تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه سالجاری به این صورت است:
با وجود تراز منفی بارندگی و تغییر اقلیم در کشور این که با برداشت بی رویه آب های کارستی، آب این منبع هم کاهش پیدا کند انتظاری دور از دهن نیست؛ ازاین رو است که متخصصان این حوزه تاکید دارند که با بزرگنمایی درباره این آب های زیر زمینی، نباید دلخوش به این منابع آبی باشیم بلکه باید مدیریت منابع آب با برنامه ریزی های دقیق صورت گیرد.
آنها معتقدند که هر چند برداشت بی رویه از آب های ژرف همانند برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی فرونشست زمین را به همراه ندارند، ولی با روند فعلی مصرف، طولی نخواهد کشید که در سایه کم بارشی ها این منابع هم رو به زوال رود.
منبع: نقشه
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب