استادیار پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی:
رسانه ها ساختار دینداری را تغییر داده اند
به گزارش نقشه، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: تحولات فناوری و گسترش شبکه های اجتماعی در دهه های اخیر ساختار دینداری در جامعه ایرانی را دگرگون کرده و اشکال جدیدی از دینداری نمایشی و سبک زندگی محور را پدید آورده است.
به گزارش نقشه به نقل از ایسنا، محمد جواد چیت ساز، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی امروز در دومین پیش نشست دومین همایش ملی تحولات ملی رسانه ای و سبک زندگی نسل ها که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، اظهار داشت: تحولات فناوری و گسترش رسانه های فراملی و شبکه های اجتماعی مجازی در دهه های اخیر، ساختار جامعه ایرانی را بشکل قابل ملاحظه ای دگرگون کرده است؛ تا جایی که رسانه ها، به بخش جدایی ناپذیر زندگی روزمره میلیونها ایرانی تبدیل گشته اند. وی اظهار نمود: این روند از آن جهت اهمیت دارد که موجب تغییر در ارزش ها و هویت های دینی و فرهنگی جامعه شده است. از این منظر، مصرف رسانه ای به یکی از متغیرهای اصلی در توضیح تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران تبدیل گشته است.
افزایش مصرف ماهواره در دو دهه اخیر
وی با اشاره به داده های حاصل از پیمایش های ملی اظهار داشت: در پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانی ها (موج دوم، سال ۱۳۸۲)، میزان تماشای ماهواره ۷.۵ درصد گزارش شده بود. چیت ساز اضافه کرد: در پیمایش ملی خانواده (۱۳۹۹)، میزان مصرف ماهواره ۳۹ درصد و در پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی، ۲۲ درصد ذکر شده است. بررسی آمارهای مختلف از میزان تماشای ماهواره نشان میدهد در دو دهه اخیر با افزایش میزان مصرف ماهواره روبه بوده ایم.
رشد چشم گیر استفاده از شبکه های اجتماعی
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی با اشاره به یافته های مرکز افکارسنجی ایسپا اظهار داشت: بر مبنای نظرسنجی های ایسپا، از سال ۱۳۹۴ تابحال میزان استفاده از شبکه های اجتماعی از ۵۳ درصد به بالای ۸۶ درصد در شهریور ۱۴۰۴ رسیده است. وی افزود: در گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال، این رقم از ۷۲ درصد در سال ۱۳۹۵ به حدود ۹۷ درصد در سال ۱۴۰۴ بالا رفته است؛ به بیان دیگر، تقریبا تمام جوانان ایرانی از شبکه های اجتماعی مجازی استفاده می نمایند.
اهداف کاربران از حضور در شبکه های اجتماعی
چیت ساز با استناد به داده های پیمایش شهریور ۱۴۰۴ اظهار داشت: الویت کاربران در استفاده از شبکه های اجتماعی شامل کسب اخبار و اطلاعات (۴۷.۳ درصد)، سرگرمی مانند موسیقی، تماشای فیلم، کلیپ، طنز و...(۴۷ درصد)، ارتباط با دیگران (۳۱ درصد)، آموزش و مهارت آموزی (۲۵ درصد) و ایجاد درآمد (۲۰ درصد) بوده است.
رسانه و دین؛ دیدگاه های نظری
این پژوهشگر حوزه رسانه و دین در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به دیدگاه های نظری درباره ی رابطه رسانه و دینداری اظهار داشت: دو دیدگاه اصلی دراین خصوص وجود دارد؛ گروهی اعتقاد دارند رسانه ها سبب تضعیف دینداری شده اند، در حالیکه دیدگاه دیگر رسانه را عامل تقویت باورهای دینی می داند. وی ادامه داد: نگاهی با عنوان «رسانه شدن دین» وجود دارد که بر این باور است رسانه، منطق و ساختار خودرا بر دین تحمیل می کند و ارزش های دینی را به فرم های رسانه ای همچون کلیپ کوتاه، تصاویر زیبا و پیام های احساسی تبدیل میکند. پیامد این فرآیند، تشکیل نوعی دینداری نمایشی و سبک زندگی دین محور است.
«بازاری شدن دین» و رقابت محتوای مذهبی
چیت ساز افزود: در رویکرد دیگر با عنوان «بازاری شدن دین»، تاکید بر اینست که دین از انحصار نهادهای رسمی خارج شده و مانند هر کالای فرهنگی دیگر، وارد عرصه رقابت برای جلب رضایت مخاطبان شده است. در این فضا، ارایه دهندگانی موفق ترند که بتوانند مخاطب خودرا راضی و جذب نمایند. ایشان سپس با اشاره به رویکرد سوم با عنوان فناوری به مثابه واسطه ایمان اظهار داشت: در این نگاه، فناوری های ارتباطی فقط ابزار نیستند، بلکه به عواملی تبدیل گشته اند که نحوه تجربه ایمان را تغییر می دهند و بر شکل دینداری در عصر جدید تأثیر مستقیم دارند.
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: در نگاهی با عنوان فناوری به مثابه واسطه ایمان، هسته اصلی تحلیل بر ایجاد چارچوب های جدید برای تجربه دینی استوار است. این دیدگاه بر این باور است که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بسترهایی تازه برای تشکیل اجتماعات مؤمنان و انجام عبادات دیجیتال فراهم نموده اند که پیامد آن، ادامه معنویت از راه شبکه سازی دیجیتال است.
چیت ساز اضافه کرد: این رویکرد بر این نکته تاکید دارد که فناوری های ارتباطی نه تنها ابزار ارتباطی، بلکه عامل دگرگونی در نحوه تجربه ایمان هستند. تجربه دوران کرونا به خوبی نشان داد که چه طور کاربران از فضای مجازی برای انجام مناسک، برگزاری مراسم مذهبی و حتی نمایش دینداری بهره بردند.
بازنمایی فرهنگی دین در رسانه ها
وی افزود: در نظریه دیگری با عنوان بازنمایی فرهنگی دین، تمرکز بر چگونگی نمایش دین در مدیوم های مختلف و تأثیر این بازنمایی بر درک عمومی از دین است. در این تحلیل، تولید و رمزگشایی تصاویر و نمادهای دینی مورد توجه قرار می گیرد. پدیده ای همچون ظهور اینفلوئنسرهای مذهبی نمونه ای از این تحول است که چهره دین را از امری قدسی به امری فرهنگی و روزمره تبدیل نموده است.
سکولاریزاسیون رسانه ای؛ تضاد میان منطق دین و منطق رسانه
چیت ساز اظهار داشت: در نظریه سکولاریزاسیون رسانه ای، محور تحلیل بر تضاد میان منطق رسانه و منطق دین استوار است. رسانه در ذات خود به اولویت دادن به شهرت، سرمایه و موفقیت فردی گرایش دارد، در حالیکه منطق دین بر معنویت، تقوا و مناسک دینی تاکید می کند. این تضاد در نهایت به تضعیف نهادهای دینی و گسترش نوعی سکولاریسم منجر می شود.
نتایج تحقیقات درباره ی تأثیر رسانه بر دینداری در ایران
ایشان سپس درباره ی یافته های پژوهشی اظهار داشت: بر مبنای نتایج ۲۲ پژوهش انجام شده درباره ی رابطه میان مصرف ماهواره و دینداری، در مجموع رابطه ای منفی و معنادار بین این دو متغیر مشاهده شده است؛ بگونه ای که استفاده بیش از ماهواره با کاهش میزان دینداری همراه بوده است.
چیت ساز اضافه کرد: این مطالعات که عمدتا بر جامعه آماری جوانان متمرکز بوده اند، نشان می دهند افزایش مصرف رسانه های ماهواره ای با کاهش گرایش به ارزش های دینی، کم رنگ شدن باورهای مذهبی و گاهی زیرپا گذاشتن برخی اعتقادات همراه بوده است.
کلیشه سازی و تحریف چهره دینداران در تولیدات رسانه ای
وی با اشاره به محتوای غالب در رسانه های ماهواره ای اظهار داشت: بعضی از این رسانه ها در تولیدات خود، افراد مذهبی را به شکل کلیشه ای و منفی بازنمایی می کنند. در بعضی سریال ها، شخصیت های مذهبی به عنوان افراد خرافاتی، ریاکار یا متظاهر تصویر می شوند و خانواده های دیندار بشکلی نمایش داده می شوند که از اصول اخلاقی فاصله دارند. این نوع بازنمایی ها کم کم سبب بی اعتمادی مخاطبان به مظاهر دینی می شود.
چیت ساز درباره ی پژوهش های در رابطه با شبکه های اجتماعی مجازی اظهار داشت: اغلب تحقیقات رابطه ای منفی میان استفاده از فضای مجازی و دینداری گزارش کرده اند و میانگین اثر منفی در حدود ۲۵/۰ گزارش است. اما بررسی دقیق تر نشان میدهد که صرفِ استفاده از فضای مجازی به تنهایی سبب کاهش دینداری نمی شود.
نوع استفاده از شبکه های اجتماعی تعیین کننده است
این عضو هیات علمی تاکید کرد؛ پژوهش هایی که نوع استفاده از فضای مجازی را مورد سنجش قرار داده اند، نشان می دهند کاربرانی که از شبکه های اجتماعی برای سرگرمی و کسب اخبار استفاده می نمایند، تمایل کمتری به انجام فعالیتهای مذهبی دارند. چیت ساز اظهار داشت: نتیجه غائی آن است که رسانه ها، به خودی خود عامل تضعیف یا تقویت دین نیستند؛ بلکه نحوه مواجهه و نوع استفاده کاربران از این فضاهاست که سرنوشت دینداری در جامعه امروز را رقم می زند.
انتای پیام
منبع: gomap.ir
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب