دیپلماسی علمی در عصر هوش مصنوعی از تبادل نخبگان تا حکمرانی الگوریتمی
به گزارش نقشه، در سپیده دم نظم جهانی نوین، علم دیگر تنها ابزار شناخت طبیعت نیست؛ بلکه به ابزاری مؤثر در شکل گیری به روابط قدرت، مشروعیت بین المللی، و حتی ساختارهای حکمرانی بدل شده است.
دیپلماسی علمی که در دهه های گذشته بیشتر بر مبادلات دانشگاهی، پروژه های مشترک پژوهشی، و انتقال فناوری متمرکز بود، حالا در برخورد با انقلاب چهارم صنعتی، به عرصه ای راهبردی در سیاست خارجی کشورها تبدیل گشته است.
در قلب این تحولات، هوش مصنوعی نه فقط به عنوان یک تکنولوژی، بلکه به مثابه زیربنای آینده حکمرانی، اقتصاد، و تعاملات بین المللی، نقش آفرینی می کند. از این منظر، سخن گفتن از دیپلماسی علمی بدون درک جایگاه راهبردی هوش مصنوعی و فناوری های پیشرفته، نوعی غفلت از واقعیات ژئوپلیتیکی آینده است.
تغییر پارادایم در دیپلماسی علمی
تا همین دو دهه پیش، دیپلماسی علمی به طور عمده بر تبادل نخبگان، اشتراک گذاری داده ها، و تقویت ظرفیت علمی کشورهای درحال توسعه تمرکز داشت. اما امروز، نوعی جابجایی معنایی رخ داده است:
دیگر صرفا دانشمندان نیستند که روابط علمی را می سازند، بلکه الگوریتم ها، داده ها، سوپر کامپیوتر ها، پلت فرم ها و استانداردهای فناورانه هستند که نوع جدیدی از "دیپلماسی فناورانه" را شکل می دهند.
در این تحول، قدرت ملی کشورها نه فقط به زرادخانه های نظامی یا ذخایر انرژی، بلکه به توان پردازش داده، خودکفایی الگوریتمی، و مشارکت در طراحی رژیم های حکمرانی فناورانه وابسته شده است. از همین رو، دسترسی به فناوری های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی، بیوانفورماتیک و کلان داده، به معیار جدیدی برای اعتبار و اثرگذاری بین المللی کشورها تبدیل گشته است.
هوش مصنوعی، حکمرانی و دیپلماسی چندجانبه
در جهان امروز که تکنولوژی های جدید با سرعتی بی سابقه، چارچوب های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را باز تعریف می کنند، هوش مصنوعی به عنوان یکی از بنیادی ترین فناوری های انقلاب چهارم صنعتی به محور اصلی رقابتهای ژئوپلیتیکی و فرایندهای حکمرانی جهانی تبدیل گشته است.
برخلاف فناوری های سنتی که صرفا ابزاری برای توسعه ملی و رفاه اقتصادی به شمار می رفتند، هوش مصنوعی نه تنها یک تکنولوژی، بلکه یک اکوسیستم پیچیده متشکل از داده ها، الگوریتم ها، زیرساخت های محاسباتی و نیروی انسانی ماهر است که توانایی تغییر بنیادین در نحوه تصمیم گیری ها، تنظیم مقررات و تعاملات میان دولت ها را دارد.
هوش مصنوعی باعث ایجاد «حکمرانی الگوریتمی» شده است؛ مفهومی که بر محور قواعد، استانداردها و سیاست هایی استوار است که بر توسعه، استفاده و نظارت بر سیستم های هوشمند نظارت می کنند. این حکمرانی الگوریتمی به سبب نقش پررنگ هوش مصنوعی در حوزه هایی همچون امنیت سایبری، اقتصاد دیجیتال، سلامت، حمل و نقل و حتی سیاستگذاری عمومی، به موضوعی کلیدی در مذاکرات دیپلماتیک و توافقات بین المللی تبدیل گشته است.
در این چارچوب، کشورها تلاش می کنند تا استانداردهایی را تعریف کنند که ضمن تضمین امنیت و اخلاق، رقابتهای فناوری را هم مدیریت کنند.
دیپلماسی چندجانبه در عصر هوش مصنوعی به مفهوم تعادل سازی میان منافع ملی، حفظ حاکمیت داده، و همکاری برای بهره برداری از مزایای فناوری های هوشمند است. اما دستیابی به چنین تعادلی به هیچ وجه ساده نیست، چون که مطالبی مانند مالکیت معنوی، صیانت از داده های شخصی، تضمین شفافیت الگوریتم ها و روبرو شدن با تبعیض های سیستماتیک همچون چالش های جدی این حوزه هستند.
از سوی دیگر، فناوری هوش مصنوعی بستر جدیدی برای قدرت نرم به وجود آورده است؛ قدرتی که نه از راه تسلیحات، بلکه از راه کنترل جریان اطلاعات، شکل گیری افکار عمومی و مدیریت شبکه های ارتباطی اثرگذار است.
در چنین فضایی، نقش دیپلماسی علمی و فناورانه بسیار حیاتی می شود. کشورها نه تنها باید در حوزه توسعه فناوری های هوشمند رقابت کنند، بلکه باید در فرآیندهای تدوین قوانین، قراردادها و استانداردهای بین المللی هم فعال باشند تا بتوانند منافع خویش را در این حوزه تضمین کنند.
همکاری های منطقه ای و جهانی در حوزه های پژوهش و توسعه، تبادل دانش و مدیریت بحران های فناوری مانند اقدامات مخرب سایبری، همچون محورهای مهم این نوع دیپلماسی است.
برای ایران، که دارای ذخایر قابل توجه نیروی انسانی متخصص و تجربه های تاریخی در علم و فناوری است، این فرصت برقرار است که ضمن حفظ استقلال فناورانه، در چارچوب دیپلماسی علمی فعال، سهم خویش را در شکل گیری به حکمرانی هوش مصنوعی در زمینه بین المللی افزایش دهد.
ایران می تواند با مشارکت در کنفرانس ها و پیمان های بین المللی، همکاری با کشورهای همسو در حوزه علم و تکنولوژِی، و ایجاد بسترهای داخلی برای توسعه فناوری های بومی، به یک بازیگر اثرگذار در این حوزه بدل شود.
فرصت های ایران در دیپلماسی علمی فناورمحور
شبکه سازی نخبگانی در حوزه فناوری های هوشمند با همکاری دانشگاه های پیشرو آسیا، اوراسیا و آمریکای لاتین.
شرکت فعال در گفت وگوهای بین المللی در رابطه با اخلاق و مقررات هوش مصنوعی، همچون در قالب یونسکو، بریکس، و سازمان همکاری اسلامی.
ایجاد کنسرسیوم های علمی منطقه ای با تأکید بر تهران برای پژوهش های میان رشته ای در حوزه AI، تغییرات اقلیمی، و سلامت دیجیتال.
استفاده از هوش مصنوعی در سیاستگذاری علمی و دیپلماسی فرهنگی برای تحلیل شبکه های نفوذ علمی، شناسایی شرکای راهبردی، و پیش بینی روندهای علمی جهانی.
آینده دیپلماسی علمی، آینده جایگاه ایران
جهان معاصر به سرعت بسمت نظام های پیچیده و فناورمحوری حرکت می کند که در آن علم و فناوری نه تنها به عنوان موتور محرک توسعه، بلکه به عنوان عاملی تعیین کننده در ساختار قدرت و روابط بین الملل ظاهر شده اند. دیپلماسی علمی، بخصوص در حوزه فناوری های هوشمند مانند هوش مصنوعی، دیگر ابزاری حاشیه ای یا مکمل در سیاست خارجی نیست؛ بلکه به یکی از ارکان اصلی حکمرانی ملی و عنصر کلیدی قدرت نرم و اقتدار بین المللی تبدیل گشته است.
برای ایران، فرصتی تاریخی پیش روست تا با بهره بردن از سرمایه انسانی غنی، زیرساخت های علمی و فناوری موجود، و ظرفیتهای منطقه ای، به جایگاه تاثیرگذاری در دیپلماسی علمی و حکمرانی فناوری برسد. این مسیر مستلزم اتخاذ نگاهی جامع و چندسطحی است که در آن همکاری بین بخشی میان دانشگاه ها، صنایع، دولت و بخش دیپلماسی برقرار شود و سیاستهای منسجم و آینده نگرانه ای در حوزه تکنولوژی های جدید طراحی شود.
همچنین، ایران باید بتواند با حضور فعال در زمینه های بین المللی و منطقه ای، در تعیین استانداردها و قواعد حاکم بر فناوری های هوشمند نقش آفرینی کند و از تبدیل تهدیدهای فناورانه به فرصت های توسعه ای استفاده کند. این به مفهوم تربیت نسل جدیدی از دیپلمات های علمی - فناورانه، تقویت شبکه های نخبگانی و استفاده راهبردی از ظرفیتهای دیپلماسی عمومی و فرهنگی است.
در نهایت، دیپلماسی علمی هوشمندانه و فناورمحور، می تواند کلید گشودن دروازه های جدیدی به سمت همکاریهای بین المللی، توسعه پایدار و تقویت اقتدار ملی باشد. مسیری که اگر با عزمی راسخ، برنامه ریزی دقیق و حمایت مستمر همراه شود، ایران را در جایگاهی شایسته در نظم جهانی آینده قرار خواهد داد؛ جایگاهی که در آن علم و تکنولوژِی، نه به عنوان ابزاری منفعل، بلکه به عنوان نیرویی فعال و تعیین کننده، سرنوشت کشور و منطقه را رقم خواهد زد.
* عضو هیئت علمی دانشگاه
br />
این مطلب Go Map را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط در نقشه
نظرات بینندگان نقشه در مورد این مطلب